Drużyna Leśnych Wilków ( ziemia międzyleska )

Rosława

Fibula inaczej zapinka do spinania szat, używana w Europie, od późnej epoki brązu aż do schyłku starożytności. Fibule są bardzo często znajdowanym zabytkiem w grobach. Ponieważ ich kształt oraz konstrukcja zmieniały się w czasie, można za ich pomocą precyzyjnie datować znaleziska archeologiczne.

Najbardziej popularnym elementem zdobiącym strój współczesnego odtwórcy (bądź odtwórczyni) IX-X -wiecznej Słowiańszczyzny i Skandynawii są zapinki podkowiaste. Mimo stosunkowo wiernych rekonstrukcji tej formy biżuterii, warto przyjrzeć się szczegółowo, rodzajom, datowaniu i występowaniu tego typu zabytków w znaleziskach archeologicznych z obszaru Polski.

Zapinki podkowiaste służyły głównie do spinania wierzchniej i spodniej odzieży, z reguły pod szyją. Uważa się, że były nie tylko ozdobą, ale i w niektórych kręgach (bałtyjskim, ugrofińskim czy wikińskim) wyróżnikiem plemiennym. Jak twierdzą badacze, fibule te spinały na piersi półwełniane kobierce i wełniane lub futrzane męskie narzutki, luźno opadające na ramiona. Spinano nimi także męskie kaftany – na piersi jedną oraz w stanie pasem, albo kilkoma na całej długości. Zapinki, zwane również sakstami, często w starszej literaturze określane błędnie mianem sprzączek, w porównaniu do innych ozdób są dość rzadkimi znaleziskami na obszarze ziem polskich, aczkolwiek zarejestrowano ich już w sumie ponad 50 egzemplarzy. Ich nagromadzenie widoczne jest szczególnie na Pomorzu, w okolicach Drohiczyna nad Bugiem oraz w Małopolsce. Pojedynczo występują również w Wielkopolsce oraz w Polsce Środkowej i na Śląsku.

Zapinka podkowiasta składa się z owalnego, lecz niezamkniętego kabłąka, zakończonego podkowiasto (stąd nazwa) różnego rodzaju zwieńczeniami. Wykonywano je z różnego materiału: ze srebra (jak okazy ze skarbu z Bogucina), brązu (np. okaz z cmentarzyska w Lutomiersku) czy żelaza. Zwieńczenia zapinek również są dość różnorodne. Występują okazy z końcami zawiniętymi (ślimakowato), zapinki z zakończeniami guzowatymi, pogrubionymi, makówkowatymi, zapinki zakończone lejkowato czy zwieńczone głowami zwierząt. Zdarzają się egzemplarze zdobione – zwłaszcza te brązowe (Lutomiersk czy Napole). Najpopularniejsze wśród nich są jednak okazy należące do typu grupującego egzemplarze niezdobione, o końcach spiralnie (ślimakowato) zwiniętych, wykonane z żelaza bądź brązu, nieco rzadsze są okazy z końcami pogrubionymi.

Z terenu Małopolski znamy kilkanaście okazów takich zapinek, głównie żelaznych. Znaleziono je w Przemyślu, na grodzisku w Wietrznie-Bóbrce, pow. Krosno, oraz osadzie w Łukawicy, pow. Lubaczów. Egzemplarz przemyski wystąpił w grobie szkieletowym przy pochówku męskim, przy prawej nodze szkieletu, na wysokości uda. Datowanie cmentarzyska określono na XI – 1. połowę XII stulecia. Aż trzy żelazne zapinki podkowiaste odkryto ostatnio na osadzie w Łukawicy, jeden z okazów posiada tordowany kabłąk. Ich datowanie określono na okres wczesnośredniowieczny, a fakt ich znalezienia w najbliższym sąsiedztwie obiektów z IX-X wieku może sugerować taką ich chronologię. Dwie zapinki tego typu odkryto na grodzisku w Stradowie, pow. Kazimierza Wielka, kolejne dwie w Wiślicy, pow. Busko-Zdrój, a egzemplarz o ramie skręconej wokół własnej osi na grodzisku w Szczaworyżu, pow. Busko Zdrój. Dwa egzemplarze znane są z grodziska w Zawadzie, pow. Tarnów. Znaleziono je w obiekcie mieszkalnym, datowanym na 2. połowę IX – X wiek Kolejny zabytek tego typu z Małopolski znany jest z cmentarzyska szkieletowego w Końskich, pow. loco (kon. XI – pocz. XII w.). Odkryto go w grobie, przy lewym boku, u biodra szkieletu mężczyzny. Poza tym zapinka taka znana jest również z Radomia, a dwa fragmentarycznie zachowane egzemplarze z grodziska „Horodna” w Trepczy. Dość powszechne są one również na Lubelszczyźnie. Znane są z osad w Lublinie-Czwartku, Hrubieszowie-Podgórzu, Teptiukowie, pow. Hrubieszów i Woli Siennickiej, pow. Krasnystaw. Wszystkie one posiadają zakończenia zwinięte w ślimacznicę i ich chronologia określana jest, w nawiązaniu do współwystępujących zabytków, na IX-X wiek. Z obszaru Śląska zapinka podkowiasta wystąpiła na grodzisku w Lubomii, stan. 1, pow. Wodzisław Śląski, gdzie została znaleziona w kontekście wskazującym na jej IX-wieczną chronologię, oraz na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu, pow. loco, gdzie datowano ją na przełom X i XI wieku. Wszystkie te okazy to egzemplarze o końcach ślimakowato zawiniętych. Na tym tle wyróżnia się brązowa zapinka z Czermna, pow. Tomaszów Lubelski, posiadająca pogrubione zakończenia. Ten ostatni typ popularny jest zwłaszcza na Pomorzu, znany jest też z Drohiczyna.

Zapinki podkowiaste należą do zabytków występujących w szerokich ramach chronologicznych i geograficznych. Pojawiają się już w epoce żelaza i trwają aż do czasów nowożytnych. Największe ich rozpowszechnienie przypada jednak na okres wczesnośredniowieczny. Przyjmuje się, że w okresie tym zabytki tego typu pojawiły się najwcześniej w kręgu skandynawsko-bałtyjskim, gdzie występują już w VIII wieku. Na terenie centralnej Europy zapinki te datowane są na 2. połowę IX – 1. połowę X wieku, natomiast na terenie Rusi Kijowskiej na okres od X do XIII wieku. Na obszarze ziem polskich pojawiły się zapewne w wieku IX, przy czym okazy brązowe traktowane są z reguły jako importy ze Skandynawii lub krajów bałtyjskich. Za najstarszy okaz zapinki podkowiastej uważa się okaz z Lubomii, datowany na 1. połowę IX stulecia. W literaturze sugeruje się, że zapinki wykonane z żelaza, są najprawdopodobniej wyrobami rodzimymi, powstałymi na wzór brązowych. Uważa się, że produkcja taka zaistniała około wieku X, chociaż ostatnio przesuwa się ją już na wiek IX. Prawie wszystkie zabytki żelazne tego typu z obszaru Polski południowej i wschodniej znajdowane są na stanowiskach datowanych od IX po XI, ewentualnie początek XII wieku. Za najmłodszy okaz zapinki podkowiastej uważa się okazy z XIII wieku odkryte na gródku rycerskim w Bachotku oraz w Gdańsku.

Rosława

Znalazłam jeszcze rycinę z pięknymi zapinkami

Rosława

Piękna wikińska fibula